Allemaal vluchtelingen

Sommigen zullen denken dat het vorige blogbericht voor één keer niets met mobiliteit te maken had. Het pleit voor hen dat ze denken. Maar ze denken verkeerd.

Het ging over vluchtelingen en laat vluchtelingen net de meest extreme vorm van mobiliteit belichamen. En dus misschien wel het meest de essentie ervan raken.

Mensen verplaatsen zich omdat ze daar behoefte aan hebben. Omdat er op een andere plaats iets is wat ze op de ene plaats niet hebben: veiligheid, voedsel, werk, geliefden, vertier. De mobiliteit van vluchtelingen verschilt in wezen dus in niets van die van anderen.

Die anderen zijn overigens maar al te vaak ook vluchtelingen, zéker in deze tijd van het jaar. In dichte drommen ontvluchten zij de geestdodende repetitiviteit van hun werk, de kopzorgen, het gebrek aan levenskwaliteit op de plek waar ze wonen. Ze gaan op zoek naar ruimte, natuur, gezonde lucht, water waarin je nog kan zwemmen, een plek waar hun kinderen veilig kunnen spelen, rust en stilte – al die dingen die ze als vanzelfsprekend zichzelf zijn gaan ontzeggen, maar waarvan ze vinden dat ze er één keer per jaar toch wel recht op hebben.

En dus eisen ze voor zichzelf het recht op absolute mobiliteit op: de wachtrijen op de luchthavens moeten zo kort mogelijk zijn, de tunnels in Oostenrijk en Zwitserland berekend op onze massale doortocht, de grenscontroles tot een minimum beperkt, de prijzen voor het gebruik van infrastructuur matig en liefst gratis, de parkeerplaatsen op de bestemmingen overvloedig… Barrières moeten zoveel mogelijk geslecht, grenzen gesloopt. Want het is allemaal ‘welverdiend’ en als ze op het vliegtuig niet naast elkaar kunnen zitten (omdat ze uit principe weigeren enkele euro’s meer te betalen) of door een ongeval enkele uren vertraging oplopen, dan worden dat nieuwsitems.

Dat ze voor zichzelf, dat we voor onszelf opeisen wat ze, wat we anderen blijkbaar niet of node gunnen, daar moeten we vooral vandaag niet op wijzen. Want hé, ze en we zijn met vakantie. Mag het even?

Sorry dus voor deze kleine inconvenience.

Het shockingcenter

De vijfjaarlijkse Documenta, nummer 14 ondertussen, trok ons deze zomer naar het Duitse Kassel. En om meteen maar te openen met een spoiler: we kwamen terug van een kale reis.

Er was nauwelijks iets wat ons echt ‘raakte’, ons oplaadde met nieuwe vragen of manieren om naar de werkelijkheid te kijken – wat mij betreft de essentie van goeie kunst. In de plaats kregen we vooral statements die stijf stonden van het eigen eendimensionale gelijk.

Of gewoon gratuite waren.  Zo stond er bijvoorbeeld ‘Beingsafeisscary’ op de fries van één van de sleutelgebouwen. Best provocerend in deze tijden, maar er was schijnbaar niemand die er de ironie van inzag dat om dit gebouw te betreden twee keer moest worden aangeschoven: één keer om je rugzakje in te leveren (er zou een bom in kunnen zitten) en één keer om (oppervlakkig) gefouilleerd te worden vooraleer het pand te betreden. Notbeingsafeisapparentlyscarier.

Best mogelijk natuurlijk dat het aan ons lag, maar gesprekken met andere Documentabezoekers en een kritische recensie in de NRC gaven aan dat we niet alleen stonden.

De meest ontwrichtende, in het gezicht slaande confrontatie was trouwens een toevalstreffer:

 “Wij shoppen niet, wij kopen ons gelukkig” staat er schaamteloos te lezen op de gesloten gevel van het shoppingcenter.

Dat de homo shoppicus niet ziet hoe de kans op echte zingeving letterlijk over straat loopt onder de vorm van mensen op de vlucht voor oorlog, honger en ellende is één ding. Maar dat hij daar dan ook nog eens schaamteloos fier mee uitpakt, dàt vond ik shockerend.

Zwaar vervoer, zware verantwoordelijkheid

Gisteren was het weer zover: een dodelijk dodehoekongeval. Eén dode, zegt de krant, maar er was natuurlijk een meervoud aan slachtoffers- van gezins- en familieleden over vrienden tot en met de vrachtwagenchauffeur die vermoedelijk als ‘dader’ in de statistieken terecht zal komen.

Telkens er zich zo’n drama voltrekt is er wel één journalist die mij belt. En dan hoor ik mijzelf steeds hetzelfde herhalen: dat het geen ongeval is, maar het gevolg van maatschappelijke keuzes, dat we leven in een samenleving die veiligheid behandelt als Russische roulette. In Vlaanderen hanteren we een pistool met 1 kogel voor 12.500 gaatjes – het gevolg van onze weigering om consequent werk te maken van verkeersveiligheid en andere waarden zwaarder te laten doorwegen: economische, financiële, electorale – tot en met banaal gemakzuchtige.

Ook gewone kost langs Vlaamse wegen: de pech- of parkeerstrook als stockageplek voor transportbedrijven. Jammer voor de fietsers als die strook toevallig te smal is.

Het is nooit zonder risico om uitspraken te doen over een concreet ongeval, maar een blik op het kruispunt in kwestie leert dat een conflictvrije verkeerslichtenregeling tot de mogelijkheden had behoord. Helaas, niettegenstaande deze regeling in de beleidsbrief van minister Weyts naar voor wordt geschoven als de gewenste ‘default’, bestaat er nog altijd geen ‘Moonproject’ voor de aanpak van onze gevaarlijke kruispunten dat zegt: “tegen 2020 moeten alle lichtenregelingen herzien zijn en waar mogelijk conflictvrij”. In het beste geval wordt het kruispunt in kwestie nu door de wegbeheerder(s) even tegen het licht gehouden. Ad hoc, maar vooral: post hoc.

Hetzelfde liedje wat betreft het rekeningrijden voor vrachtwagens. Een prima maatregel die de reële kosten voor wegvervoer een beetje rechtvaardiger verdeelt, maar jammer genoeg zo toegepast dat de nadelen de voordelen gaan overschaduwen. Doordat Vlaanderen ervoor koos om het rekeningrijden voor vrachtwagens te beperken tot het hogere wegennet, kregen we een verschuiving van het vrachtwagenverkeer naar uitgerekend die wegen waar we ze het minst graag hebben: naar de straten en wegen van het onderliggende wegennet, waar onze dorpskommen, schooltjes, speelterreinen en kindercrèches zich bevinden.

Door de opeenvolgende tragedies en de aanhoudende stroom klachten vanuit de gemeenten, zegde de minister toe om de verschuiving te onderzoeken. In de fysica zou dit neerkomen op een onderzoek naar het bestaan van de zwaartekracht. In de context van de verkeerskunde accepteren we dit.

In Vlaanderen dan toch. Want het Brussels gewest was zo verstandig om rekeningrijden van meet af aan toe te passen op het hele netwerk. Het maakte bovendien de tarieven op het onderliggende netwerk hoger dan op de snelwegen. Een perfecte keuzearchitectuur die de keuzes stimuleert die maatschappelijk het meest gewenst zijn.

En Wallonië, u weet wel, dat stuurloze gewest dat leeft van het ene schandaal in het andere, stuurt bij en trekt nu een aantal gedetecteerde ‘sluiproutes’ mee in het systeem.

Vlaanderen doet, in afwachting van de uitkomst van onze zoektocht naar het bekende, het omgekeerde: per 1 juli werden de tarieven geïndexeerd, waardoor het de facto nog een beetje aantrekkelijker en dus verleidelijker wordt om de kleinere wegen onveilig te maken.

Als het een troost voor onze Vlaamse regenten mag zijn: op één punt volharden de drie gewesten in dezelfde fout. Euro 5- en Euro 6-vrachtwagens betalen overal even veel, ondanks voorafgaande beloften dat de minst milieubelastende trucks minder zouden moeten betalen.

Daarmee werden de bedrijven die zo naïef waren de beloften van de Belgische overheden te geloven en voortvarend investeerden in een duurdere Euro 6-vloot vakkundig een hak gezet. Verkeersveiligheid, milieuvriendelijkheid en gezondheid: zelfs wanneer ze ook op de korte termijn met de economische belangen sporen, slagen we er nog niet in de juiste keuzes te maken.

 

Info: Aangepaste kaarten en tarieven die gelden vanaf 1 juli 2017

Hoffelijkheid en haar grenzen

De voorbije dagen was er nogal wat te doen over de aanbevelingen van het Belgisch Instituut voor Verkeersveiligheid (BIVV) aan het adres van zowel automobilisten als fietsers. Ongetwijfeld zijn ze goed bedoeld, maar ze getuigen vooral van een sterk voorruitperspectief, zoals Dirk De Doncker aantoonde op zijn steeds sterker wordende blog.

Zo roept het BIVV automobilisten op om “hoffelijk” te zijn en niet op het fietspad te parkeren – wat uiteraard niets méér is dan het naleven van de wet. Omgekeerd worden fietsers opgeroepen om “bij druk verkeer” achter elkaar te fietsen om het verkeer niet te hinderen.

Een oproep waaruit we leren dat “verkeer” voor het BIVV nog altijd “autoverkeer” is en dat fietsers een probleem zijn voor de vlotte afwikkeling van dat verkeer – en dus geen deel van de oplossing.

Bovendien vraag het BIVV fietsers hier afstand te doen van hun wettelijk recht om binnen de bebouwde kom naast elkaar te fietsen.

Niet dat er iets mis mee is met het verzoek om een recht niet uit te oefenen. Zo’n vraag zou ik bijvoorbeeld logisch vinden aan het adres van rechtdoor rijdende automobilisten wanneer fietsers op een verkeerslichtengeregeld kruispunt linksaf willen slaan. Eerst die fietsers doorlaten, zodat ze niet onbeschermd tegen ongeduldig achteropkomend autoverkeer in het midden van een kruispunt moeten staan wachten, dàt is hoffelijk. Maar de wetgeving is recent zelfs zo aangepast dat het ‘afgeven’ van je voorrang wettelijk niet eens meer mag. Handig voor de verzekering achteraf, maar het dient niet altijd de verkeersveiligheid.

Wat echter vooral stoort in de oproep om “bij druk verkeer” achter elkaar te fietsen is de asymmetrie (fietsers moeten inboeten, van automobilisten wordt alleen het minimum verlangd) én de complete negatie van het sociale karakter van fietsen – of is het een perfide omkering ervan? Een praatje maken met een medefietser of je kind fysiek afschermen is dan plots niet meer sociaal maar het tegendeel ervan, want in het nadeel van de automobilisten. Dat die automobilisten meestal alleen zitten in hun brede cocon, daaraan wordt domweg voorbijgegaan. Een alternatief advies van het BIVV aan de automobilisten zou kunnen zijn: neem bij “druk verkeer” de fiets. En als het niet anders kan dan met de auto, wat kan, kijk even of je niemand een lift kan geven. Dat verkeersveiligheid en een modal shift richting volhoudbare vervoersmodi nauw met elkaar verbonden zijn, werd de voorbije week treffend geïllustreerd door de hoopgevende ongevallencijfers in Gent. Sedert de invoering van het mobiliteitsplan daar, nam het totale aantal ongevallen er af met 29,8%, het aantal ongevallen met zwaargewonden met 25%. Het zou mooi zijn mocht iemand, behalve de maatschappelijke opbrengst, daar ook eens de tijdswinst van berekenen. Tenslotte is dat voor de aanhangers van de Kerk van de Doorstroming toch altijd de ultieme toetssteen.

En over doorstroming gesproken. Van de week was ik (met vier in de auto, op de terugweg van een heelkundige ingreep in het ziekenhuis – laat ik maar even anticiperen op de commentaren) zelf even een stuk van de avondfile in Mol. Daar heeft het gemeentebestuur borden geplaatst met de tekst ‘Sta je stil? Geef fietsers de ruimte’. Dat is niet alleen een fietsvriendelijkere variant op de BIVV-campagne maar ook een impliciete erkenning dat fietsers in de spits gewoon de file voorbijrijden.

De Molse oproep tot hoffelijkheid bleek, zoals uit mijn snapshot mag blijken, overigens maar een beperkt succes te hebben: voor fietsers bleef het slalommen tussen de links en rechts stilstaande stalen harnassen, terwijl het inademen van de diesel- en benzinewalmen natuurlijk gewoon onvermijdelijk was.

Opdrachtje voor de critici van het Gentse mobiliteitsplan: tel het aantal mensen in deze “drukke” straat.

Al bij al doet ook deze campagne denken aan de wanhoopsslogan van de tabaksindustrie enkele jaren voor het rookverbod er kwam: “Roker of niet-roker? Geen belang, zolang je maar hoffelijk blijft.” Het had natuurlijk wél belang en niet alleen voor de rokers zelf. Niet-rokers werden door de keuze van de anderen de factor rokers, zij het passieve.

De, ongetwijfeld al evenzeer goedbedoelde, oproep van het Molse gemeentebestuur is dan ook een sympathieke poging om met een appèl op individuele keuzes geen beleidskeuzes te hoeven maken.

Maar uitstel is zelden afstel. Fietsers zijn de passieve rokers van het verkeer.

Hoge Rielen neemt hoge vlucht

Deze galerij bevat 11 foto's.

Sedert de opkomst van de auto is mobiliteitsbeleid in wezen niets anders dan het proberen terug te dringen van de nefaste invloeden ervan tot een niveau dat wij eufemistisch ‘leefbaar’ zijn gaan noemen. ‘Leefbaar’. Wie al eens één van mijn lezingen bijwoonde weet het: leefbaar is zoveel als ‘er nog niet aan ten onder gaan’. […]

Dikke fout

Dat we in rare tijden leven, zeg ik u. De ene dag is het van responsabilisering hier en voor-wat-hoort-wat ginder. De volgende dag barsten we van clementie en is vergevingsgezindheid de weg die we moeten gaan. In het mobiliteitsbeleid komt dat er nogal eens op neer dat de responsabilisering vooral gereserveerd is voor de meest kwetsbaren die de risico’s lopen en de vergevingsgezindheid voor de sterken die de risico’s creëren.

De mededeling van het Agentschap Wegen en Verkeer (AWV) dat het in de toekomst alleen nog dunne boompjes langs zijn wegen zou planten, was daarvan een zoveelste illustratie.

Ik krabde mijn kruin en schreef er een stukje over dat vandaag in De Standaard verscheen. Alfabeten die het Nederlands machtig zijn kunnen het hier lezen.

En intussen kwam er (massale) reactie “vanuit het veld”: inleiding en open brief aan de minister vind je hier.

Kasterlee(d)

Foto: Thierry Jiménez-Scholberg

Het drama in Kasterlee eiste uiteindelijk geen twee maar drie dodelijke slachtoffers. Van de zwaargewonden vernemen we vermoedelijk nooit nog iets. Die zijn toegevoegd aan de wachtlijsten van minister Vandeurzen.

De verontwaardiging over het gebeurde hebben we intussen ook weer achter de rug. Velen waren verontwaardigd over het (voort)bestaan van een levensgevaarlijke verkeerssituatie (een “2×2” met 90km/u als snelheidslimiet zonder oversteekvoorzieningen voor fietsers of voetgangers). Anderen waren dan weer verontwaardigd over mijn reactie.

Hun argumenten? Dat de fietsers het zelf gezocht hadden (“want fietsers denken dat ze altijd voorrang hebben”). En dat ik de chauffeur ten onrechte en te vroeg de schuld had gegeven. Wat ik, voor alle duidelijkheid, noch gezegd noch geschreven heb. Maar velen hadden het dus wel gelezen.

Een ander argument was dat deze “expert” (met obligate aanhalingstekens) wel goed gek moest zijn om te beweren dat ongevallen eigenlijk niet bestaan. “Luister naar experts en het aantal doden gaat x 10”, schreef er eentje op de site van Het Laatste Nieuws. Hoog tijd dus om adviseurs te selecteren waarvan we met zekerheid weten dat ze er niks van kennen. Jammer dat die lezers doorgaans reageren onder pseudoniem, anders konden we ze een job aanbieden.

Toen na enkele dagen bleek dat een vrachtwagen gestopt was om de fietsers over te laten (en de chauffeur van de auto dit te laat had gezien), kwam er nog wat verontwaardiging bij over de truckchauffeur: nu zie je wat er van komt als je zomaar hoffelijk bent en anderen voorrang geeft! Het was de volkse variant op het nieuwe discours van Bart De Wever waarin die de ‘Gutmenschen’ afserveert als idealistisch, naïef en dus schadelijk. Het zette filosoof Ignaas Devisch aan tot de vaststelling dat realisme op zijn beurt “vaak niets meer (is) dan een ontgoocheld surrogaat voor mislukt idealisme.”

Mocht ik dezer dagen dus een beetje bitter klinken, het echte cynisme zit in het geloof dat tragedies als die in Kasterlee niet kunnen worden vermeden – of, nog erger, dat ze het gevolg zijn van al te goede bedoelingen.

Wie zich ook in het kamp bevond van de onvermijdelijkheid en dus de niet-maakbaarheid van verkeersveiligheid was minister van Mobiliteit Weyts, die het tot voor kort nochtans consequent had over “de schande van de 400” (doden in Vlaanderen). Nu het allemaal wat dichtbij kwam, gaf hij niet thuis. Eerst was hij niet bereikbaar voor commentaar. Daarna liet hij verstaan dat het allemaal het gevolg is van onoplettendheid van de chauffeur. Met die analyse sloot hij aan bij een ander deel van het anonieme internetkoor, dat tot de pientere conclusie kwam dat als iedereen zich een beetje aan de verkeersregels zou houden, de wereld er een stuk beter uit zou zien.

Foto: Thierry Jiménez-Scholberg

Dat is dus weeral dat. De wegbeheerder draagt geen verantwoordelijkheid, laat staan dat hem enige schuld treft of dat er een les zou moeten worden getrokken. De enigen die hier eventueel verantwoordelijkheid dragen zijn de direct betrokkenen: de chauffeur van de auto, die van de vrachtwagen, de fietsers of allemaal een beetje. Dat we onze wegen ook zo zouden kunnen inrichten dat wél onvermijdelijke menselijke fouten niet noodzakelijk met de doodstraf worden bestraft, het komt niet eens meer ter sprake.

Zo wordt handig de angel uit het debat gehaald en wordt een maatschappelijke en politieke keuze, met name dat we prioritair middelen besteden aan de vlotte doorstroming van de auto en niet aan de veiligheid van de andere weggebruikers, gereduceerd tot een individuele aangelegenheid waarmee wij niets te maken hebben.

En zo is het dan alleen wachten op het volgende drama en de volgende steekvlam van verontwaardiging en medeleven.

Misschien zullen we daar niet eens veel geduld voor moeten oefenen. Terwijl ik dit schrijf krijgt mijn echtgenote een telefoontje van vrienden met de tijding dat hun dochter bij het oversteken is aangereden. Het plaatje doet een akelig belletje van herkenning rinkelen: op een Gewestweg, door een gehaaste automobilist die een gestopte vrachtwagen inhaalde.

Het verschil is dat de dochter voorrang had. En ‘geluk’. Alleen haar fiets heeft het niet overleefd, de partijen hebben het ‘onderling geregeld’.

Voor de officiële statistieken blijft de bewuste plaats bijgevolg veilig en dus is er voor de beleidsverantwoordelijken niets maar dan ook helemaal niets om zich ongerust over te maken.