Fileleed

U weet het natuurlijk al. Maar voor het geval u het niet wist: ik heb enkele jaren geleden een boek gepubliceerd dat ‘De file voorbij’ heette.

Die titel was niet mijn keuze, wel die van de uitgever. Allicht daardoor is het zo’n slimme titel. Want tot op vandaag misleidt hij op z’n eentje het hele mediaheir.  Eigenlijk was de centrale stelling van mijn boek dat de mobiliteitsproblemen reduceren tot het fileprobleem de werkelijkheid geen recht doet. Al was het maar omdat we dan tot oplossingen komen die al die andere problemen alleen maar verergeren: milieuverontreiniging, vermindering van onze gezonde levensjaren, ruimtebeslag, parkeerproblemen, versnippering, mobiliteitsarmoede, verkeersonveiligheid, roofbouw op grondstoffen, energieverspilling, klimaatverandering – en ik vergeet er nog een paar.

Dat staat dus ook in de titel van mijn boek: ‘De file voorbij’. Maar omdat slechts een handvol journalisten de moeite hebben genomen (of de tijd hebben gekregen) om mijn boek te lezen, denken ze dus dat het boek vooral over de fileproblematiek gaat.

En daar handelen ze dan ook naar. Telkens als de actualiteit ertoe noopt (en dat is steeds vaker, heb ik de indruk) is het dus zover: dan bellen ze. Hoe dat nu zit met die files? Of het nog erger gaat worden? En hoe we ze kunnen oplossen? In tien lijnen alstublieft.

Eerlijk gezegd word ik er een beetje kribbig van. Want ook al doe ik m’n best om er af en toe eens een originele twist aan te geven, op de duur hoor ik mezelf altijd hetzelfde zeggen.

Dat is ongeveer het volgende:

1. Fileleed. Laat ons nu eens ophouden met de ontwaarding van het woord “leed” en het dus niet langer hebben over “fileleed”. File-ongemak, ja, dat bestaat. Maar fileleed? Toch niet voor mensen die in een lederen fauteuil zitten (al dan niet verwarmd, al dan niet met rugmassage), met hun favoriete muziek uit het stereosurround-system schallend en een handsfree gsm waardoor heel de wereld onder – euh- handbereik is.

2. Files zijn geen extern probleem. Wie het probleem ondervindt, is zelf deel van het probleem en niet van de oplossing. We staan niet in de file. We zijn de file.

3. De files oplossen is dus niet alleen een verantwoordelijkheid van de overheid, maar van ons allemaal.

1, 2 en 3 worden door journalisten zelden genoteerd. Daarvoor staan ze zelf net iets te veel in de file.

4. Het fileprobleem wordt momenteel altijd geformuleerd in termen van een tekort aan wegcapaciteit. Dat is fout en wel om twee redenen. Eén: we zouden het capaciteitsprobleem ook kunnen formuleren in termen van mensen. Dan wordt plots zichtbaar dat er nog een capaciteitsoverschot is van meer dan 75%. Aangezien er in de spits gemiddeld maar 1,1 mensen in een auto zitten, zijn er telkens drie of vier plaatsen vrij. We vervoeren dus vooral lucht. Kijken we naar vrachtverkeer, dan zien we dat 25 tot 30% van de trucks leeg is of bijna leeg. Dat brengt ons naadloos bij de tweede reden: het fileprobleem kan ook geformuleerd worden als een organisatorisch probleem. Om het bij de lege vrachtwagens te houden: als we ervoor kunnen zorgen dat elke vrachtwagen ook een retourvracht heeft, dan sparen we al heel wat verkeer uit. Zoals ik het gisteren verwoordde aan een journalist van De Tijd: we morsen vandaag nog ongelooflijk met onze mobiliteit.

5.  Wordt het in de toekomst nog erger? Ja! Toch als we verder doen zoals we bezig zijn. Het autosysteem beukt tegen z’n grenzen aan (en niet alleen op het vlak van capaciteit). Dat maakt dat het steeds gevoeliger wordt voor ‘kleine’ incidenten: een ongeval, een beetje extremer weer (dat sowieso vaker zal gaan voorkomen), een ladingverlies, wegenwerken,… Het vlindereffect, weet u wel. Kleine oorzaken, grote gevolgen – soms tientallen kilometers verderop. Een journalist van Radio 1 vatte dit gisteren aan de telefoon goed samen: abnormale toestanden zullen almaar normaler worden op de weg.

6. Wat we er aan kunnen doen? Niet één ding. Heel veel dingen. Sommige kunnen we zelf doen. Sommige kunnen alleen overheden doen, of bedrijven, of… En sommige van die dingen hebben onmiddellijk effect. Andere zullen dan weer pas effect hebben op langere termijn.

Populaire maatregelen om te noemen zijn: rekeningrijden (wordt toch altijd uitgesteld door de regering(en) ) en ruimtelijke ordening (lekker abstract). Slecht als ik ben, probeer ik die altijd wat concreter te maken: schaf om te beginnen het gesubsidieerd rijden af (de fiscale gunstmaatregelen voor salariswagens, waardoor het nog altijd interessanter is iemand een auto te geven dan wat meer geld in z’n loonzakje), kondig conform de eigen beleidssnota’s een moratorium op shoppingcentra af.

Minder populair om te zeggen: fiets meer, neem vaker het openbaar vervoer. (gegarandeerd gaat het vervolgens om alle verplaatsingen waarvoor fiets of openbaar vervoer inderdaad geen oplossing zijn, maar dat was mijn punt dus niet: ik had het over al die verplaatsingen waarvoor ze wél een oplossing zijn)

Ook niet populair om te zeggen: we zouden veel incident- én zelfs structurele files kunnen voorkomen met systematische snelheidshandhaving (in plaats van de haast toevallige acties van vandaag, waardoor controles nog altijd ‘groot nieuws’ zijn) en met  proactieve snelheidsmaxima. De capaciteit van een weg is het grootst rond 80km/u. Maar liever dan de file uit te stellen door preventief langzamer te rijden, rijden we 120km/u tot het netwerk verzadigd is en we stilstaan ( = 0 km/u). Waarna we het vertikken om te gaan blokrijden en vrolijk accordeonfiletje spelen. Fileleed? Kom nou, het is een spelletje.

7. En wegen aanleggen? In Nederland werkt dat toch? Ja, in Nederland werkt het voorlopig. Zoals voorspeld door de tegenstanders. Er komt capaciteit bij en dus loopt het wat vlotter. Een tijdje. Want na verloop van tijd wordt de latente vraag zichtbaar. Of in gewone mensentaal: het aanbod genereert vraag, de vrijgekomen ruimte wordt ingevuld met nieuw verkeer. Mensen die vroeger met de trein reden, gaan toch weer met de auto rijden omdat de file weg is. Of ze maken een verplaatsing die ze anders niet zouden hebben gemaakt. Resultaat op termijn: een ‘dikkere’ en soms zelfs een langere file dan voor de aanleg van de bijkomende rijstroken.

Excuus. Dit zijn meer dan tien lijnen. Dus laat ik de meest controversiële (‘files kunnen ook positief zijn’, ‘files zijn geproblematiseerde wachtrijen’) of moeilijke (‘files zijn inherent aan ons economisch systeem’) even achterwege. Maar er zit vast al wel één bruikbare quote tussen.

En indien niet: lees mijn volgende boek. Het verschijnt in 2014 en ik durf te hopen op files voor de boekenwinkels.