Het Fietsbollennetwerk

Enkele maanden geleden vroeg het blad ‘Publieke Ruimte’ mij wie volgens mij een onderscheiding verdient voor zijn of haar inzet voor een kwaliteitsvollere publieke ruimte. Ik noemde de usual suspects, Jane Jacobs en Jan Gehl, en de te onbekend gebleven Dries Jageneau – een Antwerpenaar die als ambtenaar en als activist (“toen dat nog kon”, schreef Dirk Lauwers onlangs) de eerste kiemen legde voor de Renaissance van Antwerpen als verblijfsstad.

Toen ik gisteren met mijn eega langs het Fietsknooppuntennetwerk naar Gestel fietste (op aangeven van een tip van Elvis Peeters in De Standaard – zeg nooit dat romanschrijvers geen invloed hebben, zelfs al weten ze hun pseudoniemen slecht te kiezen), besefte ik dat ik nog iemand vergeten ben: ook Hugo Bollen verdient een onderscheiding.

De schandpaal van Gestel (Berlaar)

“Hugo wie?”, hoor ik u al vragen en dat illustreert natuurlijk mijn punt. Hugo Bollen is de voormalige mijningenieur die in de nasleep van de ‘reconversie’ na de sluiting van de Limburgse steenkoolmijnen, het systeem van de fietsknooppunten bedacht. Als de man wat minder bescheiden was geweest, hadden we het vandaag wellicht over het ‘fietsbollennetwerk’ gehad. Schaarse interviews met de man, die nadien nog directeur was van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland (RLKM), vind je hier en hier. De man kreeg nog niet eens een Wikipediapagina.

Laat ons, behalve de schandpalen, ook niet de ereschavotjes vergeten…

Zonder Hugo Bollen was er vandaag geen sprake geweest van het fietsknooppuntennetwerk, dat intussen succesvol uitgerold werd over heel Vlaanderen met uitlopers tot in Nederland, Duitsland en zelfs Wallonië en Kroatië. Het knooppuntennetwerk gaf een enorme boost aan het recreatieve fietsen en ontsloot tegelijk een schatkamer aan landschappelijke parels voor het grote publiek.

Zijn bijdrage aan de fietscultuur in Vlaanderen (en daarbuiten)  én de waardering voor onze publieke ruimte kan dus niet worden overschat. In 2015 kreeg Bollen weliswaar van de Koning en de Koningin de eretitel ‘Commandateur in de Leopoldsorde’, maar behalve nog een Nederlandse designprijs in 2013, vind ik geen spoor terug van enige Vlaamse prijs die de man zou hebben gekregen – laat staan een prijs van de fietsbeweging of de verenigingen die zich ontfermen over monumenten en landschappen.

Laat dit dus een warme oproep zijn om deze vergetelheid op korte termijn recht te zetten.

Eerbetoon aan Dries Jageneau

Kent u Dries Jageneau? Ik vrees dat de kans klein is. Eerlijk gezegd heb ik de man zelf maar één keer ontmoet, kort voor zijn voortijdige dood in 1995. En toen had ik geen idee wie de man eigenlijk was. Pas later vernam ik dat hij een voorloper was in het mobiliteitsdenken in dit land. Letterlijk soms: hij voerde ooit actie tegen op het zebrapad geparkeerde auto’s door er gewoon overheen te lopen.

De man schreef ook geschiedenis met de eerste acties voor autovrije pleinen in Antwerpen. Dat was in juni 1968. Dries maakte deel uit van de Vrije Actiegroep Antwerpen (VAGA), een licht anarchistisch kunstenaarscollectief. Dat was niet echt vanzelfsprekend, want Dries werkte als ambtenaar-architect voor ’t stad.

De groep besliste op een zaterdag om de automobilisten die op het Conscienceplein kwamen parkeren in de kleine straatjes er naartoe tegen te houden. Met overredingskracht en door op straat te gaan zitten lukte dat. Tot de politie op het toneel verscheen en de actie beperkt moest worden tot het uitdelen van pamfletten.

Een week later wilden de activisten hun actie herhalen. Maar dat was opnieuw buiten de arm der wet gerekend. Die had namelijk een tegenactie opgezet en de nabijgelegen Wolstraat voor het verkeer afgesloten. Daardoor werd het autoverkeer gestuurd over uitgerekend het plein dat de actievoerders autovrij wilden maken. Een streep door de rekening, zo leek het wel.  Tot er in de file een vrachtwagen verscheen. De bestuurder, ene Ludo Loose, vroeg de politie of hij even zijn lading mocht lossen.

Jawel, dat mocht. Dus werden de ijsblokken, die zouden moeten dienen voor de koeling van de eetwaren in een restaurantje vlakbij, gelost en op de volle breedte van het smalle straatje gestapeld. Merkwaardig genoeg staken de actievoerders ongevraagd een handje toe. Onder hen onder meer Dries Jageneau en ene Panamarenko.

Maar ook het weer hielp mee. Door de zomerse temperatuur (we schrijven juni) smolten de gestapelde ijsblokken aan elkaar en vormden in geen tijd een ‘natuurlijke’ barrière tegen het autoverkeer.

Toeval? Absoluut niet. De chauffeur van de vrachtwagen was Ludo Loose, militant van de Communistische Partij. Hij was de bedenker van het creatief complot. Hij werd opgepakt en kon, zo vertelt Wybrand Ganzevoort in een interview met Taana Peeters, over de boordradio volgende conversatie horen:

‘Hier actie Conscienceplein. Het verkeer kan niet meer langs het pleintje omgeleid worden. Kunnen wij de Wolstraat weer openstellen?’

‘Hoezo, waarom?’

‘Er ligt ijs in het straatje en er kunnen geen auto’s meer door.’

‘Wat, ijs in juli?’

‘Ja, ijsblokken.’

‘Leg die dan opzij.’

‘Hm. Dat kan niet. Dat is niet mogelijk.’

‘Hoezo, niet mogelijk?’

‘De blokken zijn aaneengesmolten.’

Niet veel later werd het Conscienceplein effectief autovrij en heraangelegd op basis van een ontwerp van…  Dries Jageneau.

Ganzevoort weet nog te melden dat burgemeester Craeybeckx (die van de tunnel, jawel) de actie toegejuicht had en dat hetzelfde gold voor de hoofdcommissaris van politie. Beiden zagen het protest als het begin van de broodnodige sanering van de Antwerpse binnenstad.

Enfin, aan dit alles moest ik denken bij het zien van het tafereel hierboven. Met onverklaarbaar heimwee, want ik was er niet bij.

* Voor het volledige interview, zie https://sites.google.com/site/belgiumishappening/home/interviews/wybrand-ganzevoort-t-peeters-2009