Zo ironisch kan geschiedenis zijn.
Eind jaren 20 van de vorige eeuw. Een rijke textielbaron in het Noorden van Frankrijk beslist om een nieuwe woning te laten bouwen voor zijn gezin. Daarvoor koopt hij een flinke lap grond in het landelijke Croix. Dat kan, omdat de heer Cavrois zich een auto kan veroorloven, waardoor hij – anders dan zijn 700 arbeiders – ver genoeg van de fabrieksrook kan gaan wonen om er geen last van te hebben. De lusten blijven wel zijn kant uitkomen: voldoende opdat de “gezinswoning” een modern kasteel kan worden.
Een 60 meter lange gevel, 2800 m2 oppervlakte, de allermodernste snufjes in alle kamers, exclusieve materialen – dat alles in het kader van een park met een imposante waterpartij.
Ontwerper van dit Gesamtkunstwerk: de modernistische architect Robert Mallet-Stevens, die enkele jaren later zijn volledige archief zou vernietigen en zelfmoord plegen – een tragedie die niet had misstaan in Charlotte Van Den Broecks boek ‘Waagstukken’ over falende architecten.
Het een fortuin kostende bouwwerk wordt opgetrokken in een tijd waarin arbeiders, zijn arbeiders, nog wonen in krappe tweekamerhuisjes zonder elementaire voorzieningen. De schijnbare vanzelfsprekendheid waarmee dat gebeurt kan alleen maar worden verklaard door de curieus te noemen overtuiging dat enerzijds het eigen ‘teveel’ loon naar werken is en dat anderzijds de tekorten van de arbeiders, ondanks een labeur dat vele malen zwaarder en ongezonder is, eveneens van een correcte remuneratie getuigt.
De weduwe Cavrois sterft in 1985, waarna de villa wordt verkocht aan de meest biedende: een projectontwikkelaar die in naam van waardecreatie aan waardevernietiging doet. Hij laat het verworven goed over aan weer, wind, vandalen, krakers en plunderaars (die – o ironie – gebouw en inboedel wél naar waarde weten te schatten) om zo gemakkelijker een sloopvergunning te krijgen. Laten slopen om officieel te mogen slopen, het is een bekende strategie.
Intussen is het teveel zelf een tekort geworden: zulke staaltjes modernistische architectuur zijn er niet veel meer. Het besef rijpt dat slopen echt wel (een) zonde zou zijn. Bewuste burgers slagen er in 1990 in de villa Cavrois te laten beschermen als ‘monument’. Tien jaar later wordt de ruïne Cavrois aangekocht door de Franse staat. Lees: de overheid vult de onzichtbare hand van de vrije markt om erger te voorkomen.
Duurde de oorspronkelijke bouw drie jaar, de reconstructie neemt vijftien jaar in beslag. Privéluxe wordt publieke zorg. De nakomelingen van de textielarbeiders van Cavrois betalen via hun belastingen nogmaals mee aan het gebouw, maar daar krijgen ze wel iets voor terug: sinds 2015 kan de villa worden bezocht – tegen betaling weliswaar.
In de praktijk is het niet Jean-met-de pet maar Jean-met-de-goede-smaak die zich komt vergapen aan het ambacht van de architect. De sociale ongelijkheid en onrechtvaardigheid waardoor dit mogelijk werd blijven onbelicht.
Op de website over ‘renaissance d’un monument’ interpreteert de kleindochter van de bouwheer het project als een “hommage à mon grand-prère”.
Ze heeft gelijk. Alles wat blijft is bewondering voor de visionaire ontwerper en zijn puissant rijke opdrachtgever. Terwijl – zeg nu zelf – een kasteel bouwen in 1929 niet bepaald getuigt van veel sociale vooruitstrevendheid. Integendeel, de heer Cavrois was zijn tijd ver achteruit.
Het proletariaat dat het gebouw bij elkaar werkte en wiens kleinkinderen er nadien opnieuw voor betaalden in de hoedanigheid van belastingbetaler, wordt ook in de geschiedschrijving bestolen.
De Andere Kris Peeters 