Rekeningrijden door het oog van de navel

Binnenkort begint de Vlaamse regering met een proefproject rond rekeningrijden. Een proefproject, om na te gaan of rekeningrijden mobiliteitssturend zou kunnen werken. Larie en apekool natuurlijk, want natuurlijk doet het dat. Dat weten we al jaren. Het blijkt telkens weer uit studies en, nog beter, uit de praktijk. Er is intussen ervaring mee opgedaan in de Verenigde Staten, Singapore, Stockholm en Londen en telkens bleek het te werken.

Als onze politici en mobiliteitsexperten dat nu nog eens gaan onderzoeken, dan doen ze zich dommer voor dan ze zijn. Dat komt wel meer voor wanneer het om heikele kwesties gaat. De Duitse filosoof Sloterdijk heeft er zelfs een naam voor bedacht: integrale onterving. Al heeft de volksmond daar niet op gewacht. Sinds mensenheugenis noemt die het ‘het warm water uitvinden’.

Wat niet wegneemt dat ik blij ben met het proefproject. Al was het maar omdat het ervoor zorgt dat mensen alvast kunnen wennen aan het idee. De koudwatervrees wegnemen door het warm water uit te vinden. Zoiets.

Maar in dit geval was dat buiten de asociale media gerekend. In no time stond er een petitie op het net die er schande van sprak dat mensen nu ook al zouden moeten gaan betalen om naar hun werk te rijden. In een land waar meer dan de helft van de ochtendfile uit gesubsidieerd vervoer bestaat, onder de vorm van salariswagens, is dat inderdaad shockerend. Toch voor die ene helft. Die andere helft betaalt al jaren z’n verplaatsingen zelf. En die van de anderen erbij, via de algemene belastingen. Net zoals al die mensen die ’s ochtends niet de file zijn trouwens. Die betalen ook mee voor geluidsschermen, nieuw asfalt, snelwegverlichting, nieuwe bruggen, restauratie van monumenten en de gevolgen van het fijn stof. Om maar die te noemen.

Maar wat je niet ziet, dat is er niet voor populisten. Dus roepen ze het volk op om deze vuige diefstal een halt toe te roepen en de petitie te ondertekenen: rekeningrijden, over ons lijk! In geen tijd hebben 100.000 mensen hun buik laten spreken.

Het mooie van dit soort ‘debatten’ (we zullen het gemakshalve zo noemen) is dat er in het politieke veld dan spontaan messiaanse taferelen plaats vinden. De zee van politici splitst zich spontaan in twee: de politieke leiders aan de ene kant, de politieke volgers aan de andere kant. De laatsten beroepen zich op de democratie, maar verliezen gemakshalve uit het oog dat niemand ooit heeft beweerd dat een maatschappelijk draagvlak er altijd voor een maatregel moet zijn.

Nee, dan hebben ze dat in Stockholm verstandiger aangepakt. Daar voerden ze eerst het rekeningrijden in en pas na een half jaar organiseerden ze een referendum. Het werd glansrijk gewonnen door de voorstanders, want iedereen had met eigen ogen kunnen zien dat rekeningrijden werkt.

Laat ons het trouwens niet langer ‘rekeningrijden’ noemen, alstublieft. Wie de taal bepaalt, heeft al het halve debat gewonnen. Het woord ‘rekeningrijden’ roept spontaan scenario’s op waarin verstokte automobilisten zichzelf een rol als uitgeperste citroen toebedelen. Nee, juister én eerlijker is het te spreken van ‘anders betalen’. Omdat we vandaag ook al betalen voor die mobiliteit, maar op een minder rechtvaardige manier.

Overigens gaat het niet alleen om het principe dat degenen die de meeste lusten genieten ook de meeste lasten moeten dragen. Het gaat ook om onze mobiliteit zelf. Over een betere afstemming van vraag en aanbod met name (zoals wij dat op ongeveer alle andere domeinen van ons leven wel normaal vinden en aanvaarden zonder morren).

Het is simpel: wat gratis is, wordt al snel waardeloos en leidt nog sneller tot overconsumptie. Voor mobiliteit is dat niet anders. Voor het spoor hebben we daar al een beetje een mouw aangepast: 65plussers krijgen een voordeeltarief, behalve tijdens de spits. Senioren die een goede reden hebben om toch tijdens de spits in de trein te zitten, kunnen dat. Dan betalen ze wel het volle pond. Gevolg: de meeste senioren oefenen een beetje geduld en laten daarmee meer plaats aan andere reizigers die minder keuze hebben.

Op de weg vinden we zo’n regeling niet kunnen: daar is het een aanslag op onze vrijheid en op onze portemonnee (al dan niet in die volgorde). Nochtans zouden we er allemaal voordeel bij hebben. ‘Anders betalen’ beïnvloedt immers de mobiliteitsvraag van wie een alternatief heeft (hij of zij vertrekt vroeger of later, neemt een ander vervoermiddel of een andere route of ziet af van de verplaatsing), waardoor wie géén alternatief heeft weliswaar betaalt, maar daar wel iets voor in de plaats krijgt. Rijcomfort met name. Of ook wel: een plaatsje op de weg – niet zo héél verschillend van de zitplaats die we reserveren in de TGV en waarmee we het veel minder lastig hebben.

Natuurlijk is ‘anders betalen’ niet de enige zaligmakende oplossing. Er zijn nog honderden andere kleine en grote maatregelen die nodig zijn om onze mobiliteit weer op de rails te krijgen. Maar ‘anders betalen’  is wel één van de effectiefste, vooral als je tegelijk zorgt voor 1) alternatieven (fietsvoorzieningen, openbaar vervoeraanbod,…) en 2) goede informatie over die alternatieven (zodat mensen een goede afweging kunnen maken).

Echte, grote en even effectieve alternatieven zijn er trouwens niet. Dat beseffen zelfs organisaties als Voka en Touring, die je bezwaarlijk als autohaters kan afschilderen. Zij beseffen dat de keuze er een is tussen betalen volgens gebruik en rijden enerzijds en schijnbaar gratis stilstaan anderzijds.

Tja, een opstand om te mogen blijven stilstaan. We zijn niet voor niets een land dat het surrealisme koestert.

PS. Voor wie de aandrang voelt zich uit te spreken ‘pro’ anders betalen:  http://www.petities24.com/?page=statistics&petition=stem_ja_voor_rekeningrijden_belgie