Het OV-landschap

Wij staan er niet meer bij stil, maar één van de grootste veranderingen teweeg gebracht door de trein, was de ‘verdwijning van de ‘voorgrond’.

“Zijdelings naar buiten kijkend, onderscheidde de reiziger bij toenemende snelheid niet meer afzonderlijke objecten, tenzij in de verte. In beide gevallen ontstaat vervaging: de voorgrond verandert in kleurige strepen, de verte bestaat uit even kleurige, en even weinig te onderscheiden stippen; daardoor ontstond een ‘panoramische waarneming’ van het landschap.” Aldus Gijs Mom in zijn nog steeds lezenswaardige boek ‘De auto, van avonturenmachine naar gebruiksvoorwerp’ (1997).

Zou het kunnen, zo vroeg ik mij van de week af, dat wij stilaan belanden in een nieuwe fase in de evolutie van de waarneming: de verdwijning van de waarneming van het landschap?

Graffitispuiters gaan steeds driester te werk en nemen bij nacht en nevel hele treinstellen onder handen, daarbij geen vensters en daarbij dus ook geen reizigers ontziend. Ze zien zichzelf als anarchisten en vrijheidskunstenaars, maar in werkelijkheid is hun zich aan anderen opdringende kunst de meest autoritaire die er bestaat.

Gaat het bij de NMBS dus om een onbedoelde evolutie in de waarneming, bij De Lijn, is die al vele jaren officieel beleid. Publiciteitsdochter LijnCom, ooit toepasselijker De Streep geheten, zet steeds vaker letterlijk en figuurlijk een streep door de waarneming van de reizigers.

Of toch gedeeltelijk. Want ik geef toe: de publiciteitsfolie is transparant voor de reizigers. De reiziger, en daarmee ook de bestaansreden van het openbaar vervoer, wordt zelf onzichtbaar maar hij krijgt een Roy Liechtenstein-interpretatie van de werkelijkheid in de plaats. Kunst! Maar evenzeer opgedrongen.

Amateur-cynici zouden zeggen: het resultaat is in beide gevallen hetzelfde, maar De Lijn krijgt er tenminste nog geld voor.

Professionele cynici zouden zeggen: de waarneming van het landschap doet er niet meer toe, want het landschap zelf is intussen ook verdwenen.